Ρεπορτάζ: Ιωάννα Μπρατσιάκου
Η δολοφονία του υπαρχιφύλακα Τσιρώνη από τον βαρυποινίτη Καρέλι πριν από ένα μήνα στις φυλακές Μαλανδρίνου άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Ο Καρέλι βρέθηκε νεκρός στο κελί του στη Νιγρίτα Σερρών δυο μέρες μετά. Σύμφωνα με τη δικογραφία, υπεβλήθη «συστηματικά και αδιαλείπτως σε βασανιστήρια». Δεκαπέντε σωφρονιστικοί υπάλληλοι διώκονται για το θάνατό του.
Μέρες μετά, ένας κρατούμενος βρέθηκε κρεμασμένος στην ψυχιατρική πτέρυγα του Κορυδαλλού.
Τη Μεγάλη Πέμπτη, στις φυλακές Πατρών, ένας Αλβανός κρατούμενος σκότωσε με αυτοσχέδιο μαχαίρι έναν 24χρονο συντοπίτη του. Το Μεγάλο Σάββατο, ένας Ρουμάνος επιτέθηκε με δύο αυτοσχέδια μαχαίρια σε σωφρονιστικό υπάλληλο του Κορυδαλλού, καθώς και σε συγκρατούμενό του που έσπευσε να βοηθήσει τον υπάλληλο.
Επιθέσεις, δολοφονίες, βασανιστήρια, αυτοκτονίες. Τι συμβαίνει στις ελληνικές φυλακές; Με ποιον τρόπο ένα θεωρητικά ελεγχόμενο περιβάλλον μετατρέπεται σε ωρολογιακή βόμβα στα χέρια των ιθυνόντων; Πως δημιουργείται χώρος για αυτοδικία σε ένα κράτος δικαίου; Ή μήπως το κράτος δικαίου έχει εγκαταλείψει προ πολλού τις φυλακές στην Ελλάδα;
Το News247 επιχειρεί να δώσει απαντήσεις, μέσα από μαρτυρίες κρατουμένων, σωφρονιστικών υπαλλήλων, αστυνομικών και νομικών.
«Δεν άνοιξε τώρα ο ασκός του Αιόλου, έχει ανοίξει εδώ και χρόνια, δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται» επισημαίνει Βασίλης Μπισμπίκης, γενικός γραμματέας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Σωφρονιστικών Υπαλλήλων. «Έχουν γίνει 20-30 επιθέσεις προς σωφρονιστικούς τα τελευταία 2-3 χρόνια, κάποιες φορές με αυτοσχέδια μαχαίρια» προσθέτει και μου μιλά για ένα σύστημα που καταρρέει, με σοβαρές ελλείψεις προσωπικού και υπεράριθμους κρατούμενους. «Στο κατάστημα του Κορυδαλλού υπάρχουν βάρδιες όπου ένας υπάλληλος αντιστοιχεί σε 500 κρατουμένους.
Πως θα γίνει σωστά ο έλεγχος που πρέπει να γίνει; Πώς θα αντιμετωπιστεί ένα έκτακτο γεγονός; Πως θα λειτουργήσει η φυλακή χωρίς τεχνικό προσωπικό, νοσοκόμους και γιατρούς; Γιατί για να λειτουργήσει μια φυλακή δεν φτάνει μόνο να τη φυλάς».
Προσπαθώ να διεισδύσω στην πλευρά των κρατουμένων, των πρώην κρατουμένων για τη ακρίβεια. Οι περισσότεροι αρνούνται να μου μιλήσουν και αυτοί που μιλούν ζητούν να μην αποκαλύψω την ταυτότητά τους. «Δεν θέλω να εμφανίζομαι σαν ‘πρώην κρατούμενος’ γιατί έτσι στιγματίζομαι.
Έχω βρει δουλειά και προσπαθώ να αλλάξω σελίδα στη ζωή μου» λέει ο Γιώργος και αρχίζει να διηγείται την ιστορία του.
«Όταν μπήκα μες στη φυλακή και κατάλαβα τι γίνεται έλεγα ‘Χριστέ μου μην πάθω τίποτα στη υγεία μου γιατί θα πεθάνω εδώ πέρα μέσα’. Έχεις την αίσθηση ότι είσαι εγκαταλελειμμένος από τους πάντες».
Ο Γιώργος πέρασε συνολικά έξι χρόνια από τη ζωή σε πέντε διαφορετικές φυλακές. «Είναι μια μικρή κοινωνία επιβίωσης. Δεν υπάρχει αλληλεγγύη, υπάρχει συμφέρον» Και πως «επιβιώνει» κανείς, τον ρωτάω; «Υπάρχουν διάφοροι τρόποι. Όλα παίζουν σε όλους τους βαθμούς και όλα τα επίπεδα. Αυτοί που έχουν χρήματα αγοράζουν τα πάντα σε τρελές τιμές. Αυτοί που έχουν τσαμπουκά και δύναμη φτιάχνουν ομάδες. Άλλοι πουλάνε πρέζα μέσα στη φυλακή. Άλλοι επιβιώνουν με τη ρουφιανιά τους. Οι πολύ φτωχοί πουλώντας τα φάρμακά τους, το φαγητό τους, πλένοντας ρούχα…».
Ποιος ελέγχει λοιπόν τη φυλακή;
Απευθύνω το ερώτημα στον εγκληματολόγο και βουλευτή της ΔΗΜΑΡ Γιάννη Πανούση. «Ο κανένας!» μου λέει σχηματικά και εξηγεί: «Τους διαδρόμους ελέγχουν οι φύλακες και τα κελιά οι σκληροί της φυλακής. Το σύστημα έχει τρύπες διαφόρων ειδών. Ο κάθε υπουργός και η κάθε κυβέρνηση θέλει να μένουν οι φυλακές ήρεμες, διότι έχει μεγάλο πολιτικό κόστος να πάρουν ‘φωτιά’ οι φυλακές. Μία τρύπα λοιπόν είναι μια συμφωνία ανάμεσα στους σκληρούς της φυλακής και τη διοίκηση της φυλακής. Οι μεν σκληροί κρατάνε τη φυλακή ήρεμη, η δε διοίκηση τους δίνει κάποια προνόμια. Αυτοσχέδια όπλα; Κάνουνε με χίλιους τρόπους. Ναρκωτικά; Με χίλιους τρόπους … Κάποια στιγμή θα συνέβαινε και δολοφονία σωφρονιστικού, όπως βλέπουμε αυτοκτονίες κρατουμένων που δεν τις προλαβαίνουνε. Δεν έχει δικαίωμα όμως το κράτος να σκοτώνει. Αυτοί που πήραν το νόμο στα χέρια τους για να εκδικηθούν γίνονται χειρότεροι, διότι τον Καρέλι τον βασανίσανε και ο βασανισμός είναι παραβίαση όλου του νομικού μας πολιτισμού».
Από την πλευρά της η Πανελλήνια Ομοσπονδία Σωφρονιστικών Υπαλλήλων τηρεί στάση αναμονής. «Για το συγκεκριμένο περιστατικό θα ήθελα να περιμένουμε τα πορίσματα να βγουν κανονικά» λέει ο Β. Μπισμπίκης. «Δεν πιστεύω ότι οι συνάδελφοί μου ευθύνονται για το θάνατο του κρατουμένου ούτε ότι είχαν πρόθεση να τον σκοτώσουν. Το όπλο του θανάτου υποτίθεται ότι είναι μια σπειροειδής ράβδος, τέτοια όργανα εμείς στις φυλακές δεν έχουμε».
Ποιοι έχουν σπειροειδή ράβδο, ποιοι χτύπησαν και με ποια πρόθεση, αν το μοιραίο χτύπημα επέφεραν σωφρονιστικοί υπάλληλοι ή αστυνομικοί, αν ο βασανισμός συνέβη στο Μαλανδρίνο, στη Νιγρίτα, κατά τη μεταγωγή ή κάπου αλλού, σαφώς και μένει να διερευνηθεί. Για ένα πράγμα όμως δεν υπάρχει αμφιβολία. Βία ασκήθηκε, ξυλοδαρμός μέχρι θανάτου από κρατικούς λειτουργούς.
Η Κλειώ Παπαντολέων, δικηγόρος και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, κάνει λόγο για έλλειψη διαφάνειας και ελέγχου των εν λόγω οργάνων, για πρακτικές αυθαιρεσίας και βίας τόσο βαθιά ριζωμένες που είναι σχεδόν θεσμοποιημένες. «Υπάρχει μία κατάσταση θεσμοποιημένης βίας από την πλευρά των φυλάκων με τον ίδιο τρόπο που υπάρχει στα αστυνομικά όργανα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι κάθε μέρα κάποιος ξενυχιάζεται στις φυλακές. Δεν είναι αυτή η μεγάλη εικόνα», σημειώνει.
Θέτω το ζήτημα της «σχεδόν θεσμοποιημένης βίας» σε έναν άνθρωπο που έχει μετρήσει 30 χρόνια υπηρεσίας στην Αστυνομία, τον Αντώνη Λιακόπουλο, γνωστό για τη συνδικαλιστική του δράση. «Το θέμα αυτό με πονάει διότι είμαι ακράδαντα πεπεισμένος μέσα μου ότι ισχύει πλήρως.
Σε ποια χώρα του κόσμου έχετε δει εσείς αστυνομικούς να σκύβουν να παίρνουν πέτρες και να τις πετάνε στους διαδηλωτές; Που έχετε δει αστυνομικούς να κλωτσάνε διαδηλωτές; Έχουμε αμέσως ένα παράδειγμα κι αυτό η πολιτεία το βλέπει αλλά δεν το σταματά» λέει χαρακτηριστικά και τονίζει πως είναι θέμα παιδείας. «Αν έχεις παιδεία και ερεθίσματα δημοκρατικά και αγνά από την οικογένειά σου κυρίως, θα προχωρήσει το σύστημα λίγο παραπάνω. Αν δεν… Δυστυχώς δεν γίνεται καμία εκπαίδευση».
Από την πλευρά του ο Β. Μπισμπίκης μου λέει πως «μπορεί παλιότερα να επικρατούσε διαφορετική φιλοσοφία αλλά οι σωφρονιστικοί νέας γενιάς είναι αλλιώς, έχουν αλλάξει πολύ τα πράγματα».
«Πρέπει να δούμε τη μεγάλη εικόνα, όχι τις εξαιρετικές περιπτώσεις αλλά την άθλια κανονικότητα» συνεχίζει η Κ. Παπαντολέων. «Οι κρατούμενοι μεταξύ τους και οι σωφρονιστικοί με τους κρατούμενους ζουν σε ακραίες συνθήκες, άγριες και ζωώδεις. Η φυλακή έτσι όπως έχει γίνει εξαθλιώνει και εξαγριώνει και τους μεν και τους δε».
Μεγάλη εικόνα, η εξαθλίωση
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης τα καταστήματα κράτησης μπορούν να φιλοξενήσουν 9.886 άτομα. Την 1η Απριλίου 2014 στις ελληνικές φυλακές οι κρατούμενοι αριθμούσαν τους 12.703. Οι εικόνες που διέρρευσαν από το νοσοκομείο Κορυδαλλού μιλούν από μόνες τους. Η οικονομική κρίση διόγκωσε τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα. Μαζί με τον προϋπολογισμό των φυλακών, που μειώθηκε από 130 εκ. ευρώ το 2010 σε 108 εκ. το 2014, μειώθηκε το φαγητό και τα είδη πρώτης ανάγκης την ίδια ώρα που το ποσοστό των άπορων κρατουμένων αυξάνεται, πλησιάζοντας το 60%.
Εικόνες από το νοσοκομείο "Άγιος Παύλος" του Κορυδαλλού, που έχουν δημοσιεύσει οι ίδιοι οι κρατούμενου μέσω Twitter (@kolastirio)
Ο Αντώνης Σπάθης, δικηγόρος Θεσσαλονίκης, ασχολείται με τις συνθήκες κράτησης από το 2003. Έντεκα χρόνια μετά τα πράγματα έχουν αλλάξει μόνο προς το χειρότερο, παρά τις καταδικαστικές αποφάσεις και τα πρόστιμα που επιβάλλει κατά καιρούς στην Ελλάδα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. «Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που οι συνθήκες διαβίωσης στα κέντρα κράτησης έχουν κριθεί απάνθρωπες και εξευτελιστικές.
Καταδικαστικές αποφάσεις έχουν βγει για τον Κορυδαλλό και άλλες φυλακές, οι περισσότερες όμως αφορούν στη φυλακή των Ιωαννίνων, έχουν δικαιωθεί περίπου 80 άτομα».
Ο Νίκος είναι ένας από αυτούς τους 80. Αποφυλακίστηκε το 2010 και ζει στην επαρχία. «Ήμουνα σε ένα θάλαμο 50 τ.μ. μαζί με άλλους 30. Αυτό το πράγμα είναι βασανιστήριο και δεν είναι για μια μέρα, μια εβδομάδα, ένα μήνα. Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να ζει σε 1,7 τ.μ. Ούτε μπορεί να παραβιάζει το νόμο αυτός που επιβάλλει το νόμο».
Ο Μ. εργάζεται επί σειρά ετών σε κατάστημα κράτησης. Τον ρωτάω για τη δολοφονία του υπαρχιφύλακα από τον Καρέλι. «Όταν ένα αγρίμι το κλείνεις σε ένα κελί με 7 άτομα τι θα γίνει; Φοβήθηκα όταν το έμαθα, φοβήθηκα ότι θα μπορούσα να είμαι εγώ στη θέση του» μου λέει και συνεχίζει: «Δουλεύω σε φυλακές περισσότερα από 10 χρόνια και δεν έχω καταλάβει τι σωφρονισμός γίνεται; Είναι σωφρονισμός έναν άνθρωπο να τον πετάνε σε ένα κελί; Είναι σωφρονισμός ένας που μπαίνει μέσα γιατί χρωστάει στην εφορία να στοιβάζεται σε ένα κελί με έναν βιαστή, έναν δολοφόνο; Όλοι μαζί; Χωρίς διαχωρισμό;».
«Οι συνθήκες παίζουν μεγάλο ρόλο. Αυτός ο υπερπληθυσμός και ο συμφυρμός όχι μόνο καταργεί τα δικαιώματα αλλά κυρίως σου περιορίζει τη δυνατότητα επανένταξης στην κοινωνία» υποστηρίζει ο Γ. Πανούσης. «Για να επιβιώσεις πρέπει να μπεις λίγο και στο παράνομο μέρος. Βλέπεις γύρω σου τι συμβαίνει και σκληραίνεις. Δεν μπορείς να απομονωθείς και να πεις παιδιά βιαστείτε, σκοτωθείτε, εγώ… διαβάζω!»
«Στις φυλακές Κορυδαλλού σε μια ακτίνα 400 ατόμων το νερό επαρκεί για να κάνουν ζεστό μπάνιο οι πρώτοι 10. Δεν θα διεκδικήσεις να πας πρώτος; Αγριεύεις αναγκαστικά ή μένεις βρώμικος!», μου λέει σχετικά ο Γιώργος και στη συνέχεια περιγράφει τις συνθήκες σε κάθε μία από τις φυλακές που έμεινε. «Στην Άμφισσα ήταν κόλαση, απίστευτα πράγματα συνέβαιναν, κοιμόμασταν στην τουαλέτα κάτω από τους νιπτήρες. Ήταν όμως άκρως ελεγχόμενη η φυλακή από τους κρατούμενους σε συνεργασία με τους σωφρονιστικούς. Στη δικαστική φυλακή Ναυπλίου οι υπάλληλοι χτυπάγανε για πλάκα, έτσι κρατούσαν τη φυλακή. Στις αγροτικές της Τίρυνθας και της Κασσαβέτειας ήταν τελείως διαφορετικά τα πράγματα, εκεί εκτίμησα πραγματικά τους υπαλλήλους. Πας για να δουλέψεις και να μειώσεις την ποινή σου, αλλάζουν οι ισορροπίες και οι σχέσεις. Αισθάνεσαι ξανά παραγωγικός. Γίνεσαι Άνθρωπος».
Ο Γιώργος βρίσκεται ήδη 3 χρόνια εκτός φυλακής και ολοκληρώνει πρόγραμμα απεξάρτησης. «Δεν μπορείς να υπολογίσεις ότι το μεγάλο ποσοστό των κρατουμένων θα σωφρονιστεί και θα βγει στην κοινωνία. Πέρα από αυτό όμως δικαιούται να ζει πιο ανθρώπινα. Και κάποιοι ίσως μπορέσουν να ξεφύγουν από αυτή την κατάσταση» καταλήγει.
Μόνο 3 στους 10 αποφυλακισθέντες καταφέρνουν να επανενταχθούν στα κοινωνικά δίκτυα. Οι υπόλοιποι επανεντάσσονται στον υπερπληθυσμό της φυλακής που ολοένα αυξάνεται, εξαθλιώνεται, εξαγριώνεται, ζημιώνοντας τον εαυτό τους και την πολιτεία.
Για ποιο σωφρονισμό μιλάμε;
Έχω μπροστά μου τον επίσημο στατιστικό πίνακα κρατουμένων του υπουργείου Δικαιοσύνης. Με έκπληξη παρατηρώ ότι οι αγροτικές φυλακές της Τίρυνθας για τις οποίες μου μιλούσε νωρίτερα ο Γιώργος, έχουν τους μισούς κρατούμενους απ’ όσους θα μπορούσαν, την ίδια ώρα που στον Κορυδαλλό στοιβάζονται 2.075 άτομα σε ένα κτίριο για 800! Οι τέσσερις αγροτικές φυλακές της χώρας, ενώ μπορούν να φιλοξενήσουν συνολικά 900 άτομα, αριθμούν μόλις 580 κρατούμενους.
Κάτι δεν έχω καταλάβει καλά… Κι όμως, η Ομοσπονδία των Σωφρονιστικών το επιβεβαιώνει. Οι αγροτικές φυλακές υπολειτουργούν τα τελευταία 5-6 χρόνια. Αντίστοιχη είναι η κατάσταση στο Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων στη Θήβα, που θα μπορούσε να φιλοξενεί 300 άτομα αντί για 55 που έχει σήμερα, τη στιγμή μάλιστα που το 30% περίπου του πληθυσμού των ελληνικών φυλακών είναι τοξικοεξαρτημένοι.
«Τα εναλλακτικά κέντρα κράτησης που έχουν θεσπιστεί στην Ελλάδα εδώ και πάρα πολλά χρόνια και μάλιστα πρωτοποριακά, αυτή τη στιγμή τείνουν να εξαφανιστούν ή υπολειτουργούν» λέει ο Β. Μπισμπίκης. «Ο λόγος πιστεύω ότι είναι ο φόβος να μην πάμε κάποιον εκεί και αποδράσει, διότι το καθεστώς σε αυτές τις φυλακές είναι πιο χαλαρό…».
Οι αποδράσεις, οι άδειες και οι φυλακές υψίστης ασφαλείας
Η αλήθεια είναι ότι κάθε απόδραση κρατουμένου στην Ελλάδα την πληρώνουν ακριβά οι υπόλοιποι κρατούμενοι που μένουν πίσω. Η μη επιστροφή του Χριστόδουλου Ξηρού από νόμιμη άδεια έθεσε σε αμφισβήτηση το θεσμό των αδειών συνολικά. Το υπουργείο Δικαιοσύνης με τη σειρά του έθεσε σε διαβούλευση ένα νομοσχέδιο που προβλέπει -μεταξύ άλλων- τη δημιουργία φυλακών υψίστης ασφαλείας τύπου Γ’. Εν ολίγοις, οι φυλακές αυτές θα φιλοξενούν «επικίνδυνους» κρατούμενους, οι οποίοι θα στερούνται όχι μόνο αδειών αλλά και εργασίας, ενώ θα έχουν περιορισμούς στα επισκεπτήρια και την επικοινωνία για 10 ολόκληρα χρόνια.
Απομόνωση διαρκείας με άλλα λόγια.
Ένα ιδιόμορφο πείραμα με απρόβλεπτες συνέπειες.
Ζητώ τη γνώμη των ειδικών.
Ο βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας, Δημήτρης Κυριαζίδης συμμετέχει στην αρμόδια για το σωφρονιστικό σύστημα Επιτροπή της Βουλής. «Είναι σαφές ότι την δημιουργία φυλακών υψίστης ασφαλείας την επέβαλαν οι ίδιες οι συνθήκες και προεχόντως η ίδια η συμπεριφορά ορισμένης κατηγορίας κρατουμένων που ξεπέρασαν κάθε μέτρο. Δεν είναι δυνατόν η Ελληνική Αστυνομία, με τίμημα το αίμα αστυνομικών, να συλλαμβάνει κακοποιούς και τρομοκράτες, και αυτοί να φεύγουν ως κύριοι», λέει ο κ. Κυριαζίδης, ο οποίος υπήρξε επί σειρά ετών πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Αστυνομικών Υπαλλήλων.
«Κατά την εκτίμησή μου, ο νέος αυτός θεσμός πρέπει να εφαρμοστεί επιτυχώς, εκτιμώντας παράλληλα ότι κατά την εφαρμογή του θα λυθούν τα όποια προβλήματα εμφανιστούν. Ζητήματα αδειών και επισκεπτηρίων μέσα από το αναγκαίο φίλτρο της αυστηροποίησης του συστήματος θα τα δούμε ενδελεχώς και με την αρμόζουσα προσοχή κατά την συζήτηση του σχεδίου νόμου».
Στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής συμμετέχει και ο βουλευτής της ΔΗΜΑΡ, εγκληματολόγος, Γιάννης Πανούσης. Έχει όμως διαμετρικά αντίθετη άποψη.
«Προσπαθούμε με νόμους να λύσουμε κοινωνικά προβλήματα. Δεν γίνεται. Eγώ αυτό τον τρόπο νομοθέτησης ‘πονάει μάτι, βγάζει μάτι’ δεν τον καταλαβαίνω. Λέει το νομοσχέδιο, όχι άδειες, όχι υπό όρους απόλυση, όχι επισκέψεις, όχι επικοινωνία. Σκέψου ότι βάζεις μέσα κάποιους ανθρώπους οι οποίοι ξέρουν ότι δεν θα βγούνε για 10 χρόνια, είναι με την πλάτη στον τοίχο, δεν θα επικοινωνήσουν με κανέναν, άρα τους έχεις σαν άγρια θηρία. Αν αποκόψεις κάποιον από την κοινωνία, τους γονείς του, τα παιδιά του, τι θα σου βγει ακριβώς; Έχω λοιπόν πάρα πολλές επιφυλάξεις αν αυτό το νομοσχέδιο σταματά την εγκληματικότητα, διαχειρίζεται σωστά την εγκληματική επικινδυνότητα των κρατουμένων, είναι συμβατό με ένα κάρο δικαιώματα που τινάζονται στον αέρα και την οποιαδήποτε λογική της επανένταξης, όχι με την έννοια ότι ένας τρομοκράτης θα επανενταχθεί και θα γίνει το κάλο παιδί που πηγαίνει στην εκκλησία, αλλά με την έννοια της κατανόησης των κανόνων του παιχνιδιού, γιατί αυτοί είναι οι κανόνες του παιχνιδιού».
Τι μπορούμε να κάνουμε με τους «επικίνδυνους» κρατούμενους;
«Πρώτον, πρέπει να ορίσουμε ποιοι είναι επικίνδυνοι. Ποιους ακριβώς θα πάνε στις φυλακές ασφαλείας; Λένε τους τρομοκράτες, τα μέλη εγκληματικών οργανώσεων κλπ. Ακόμα και τα μέλη της ίδιας εγκληματικής οργάνωσης όμως δεν έχουν τον ίδιο βαθμό επικινδυνότητας μεταξύ τους» επισημαίνει ο Γ. Πανούσης.
«Πρέπει λοιπόν να εντοπίσουμε την εγκληματική επικινδυνότητα του καθενός, η οποία δεν έχει σχέση με το έγκλημα. Υπάρχουν κρατούμενοι με βαριά αδικήματα αλλά χαμηλή επικινδυνότητα μέσα στη φυλακή. Αυτό βέβαια είναι δουλειά του κοινωνικού λειτουργού, του ψυχολόγου, απαιτεί επιστημονικό προσωπικό που δεν διαθέτει το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα».
Ο εγκληματολόγος Άγγελος Τσιγκρής, ο οποίος έχει διατελέσει εκπρόσωπος της Ελλάδας στη Μόνιμη Αντιπροσωπία του ΟΗΕ για την Πρόληψη του Εγκλήματος και την Ποινική Δικαιοσύνη, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: «Το υπουργείο Δικαιοσύνης θα πρέπει άμεσα να καταβάλει μια πολύπλευρη προσπάθεια προκειμένου να γίνουν οι φυλακές της χώρας κέντρα πραγματικού σωφρονισμού και όχι τιμωρίας. Αναμορφωτήρια με την ουσιαστική έννοια του όρου και όχι κολαστήρια. Σχολεία μιας δεύτερης ευκαιρίας και όχι εστίες διαφθοράς, όπως δυστυχώς παραμένουν μέχρι σήμερα. Στο πλαίσιο αυτό είναι αναγκαίος ο σχεδιασμός προγραμμάτων εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης των κρατουμένων σε όλα τα καταστήματα κράτησης».
Φυλακές ασφαλείας λοιπόν ή φυλακές με σχολεία;
Ο Κλήμης Πυρουνάκης ήταν επί 4 χρόνια η ψυχή του σχολείου που λειτουργεί μέσα στις γυναικείες φυλακές της Θήβας. «Έχοντας δουλέψει 28 χρόνια δάσκαλος σε ένα επαρχιακό σχολείο στο Καπαρέλι, όταν προέκυψε η θέση του διευθυντή στο σχολείο δεύτερης ευκαιρίας το θεώρησα... ευκαιρία» μου λέει και εξηγεί: «Εμπειρία διαχείρισης παραβατών έχω από μικρός, γιατί ο πατέρας μου ασχολήθηκε μια ζωή με τα παιδιά που είναι ταλαιπωρημένα, με τους ανθρώπους που είναι στο περιθώριο, με τους παρακατιανούς όπως τους αποκαλούν, με τα μηδενικά του κόσμου».
Ο πατέρας του Κλήμη ήταν ο παπά Γιώργης Πυρουνάκης, εμβληματική φυσιογνωμία, ιδρυτής της «Φιλικής Εταιρίας Νέων». Στην κατοχή οργάνωνε συσσίτια για παιδιά, ασθενείς και απόρους.
Επί χούντας υπερασπίστηκε έμπρακτα τους πολιτικούς κρατούμενους. Από τα παιδικά του βιώματα και την εμπειρία του ως εκπαιδευτικός ο Κλήμης Πυρουνάκης έχει μια εντελώς διαφορετική αντίληψη περί σωφρονισμού.
«Υπάρχουν δύο τάσεις, η μία είναι να φτιάξουμε φυλακές τύπου Γκουαντάναμο, τις οποίες εγώ θεωρώ πως δεν χρειαζόμαστε. Η άλλη τάση είναι να φτιάξουμε φυλακές οριζόντιες, ανθρωποκεντρικές, να βρούμε τρόπο οι παραβάτες να ασχολούνται με κοινωνική εργασία, να αποσυμφορηθεί η φυλακή, να βάλουμε μπρος εκπαιδευτικά προγράμματα, διότι αυτός που εκπαιδεύεται δεν ξαναγυρίζει στη φυλακή. Δεν το λέω εγώ, το λένε τα στατιστικά σε όλη την Ευρώπη. Ενώ η τάση είναι το 70% των αποφυλακισμένων να επιστρέφουν στη φυλακή, για τους κρατούμενους που πηγαίνουν σχολείο εμείς έχουμε καταγράψει ένα ποσοστό επιστροφής 6% στον Κορυδαλλό και 3% στη Θήβα. Έχουμε παρουσιάσει τα στοιχεία και στη Βουλή των Ελλήνων.
Παρόλα αυτά, μόνο σε 7 φυλακές υφίσταται σχολείο δεύτερης ευκαιρίας, διότι ως συνήθως το κατεστημένο αρνείται. Δεν γίνεται να παρακαλάμε, η πολιτεία να παρακαλά τον ένα διευθυντή ή τον άλλο να βάλει σχολείο και να λέει ο διευθυντής με βέτο: όσο είμαι εγώ σχολείο δεν θα μπει στη φυλακή. Είναι μια τελείως τριτοκοσμική αντίληψη. Χρειάζεται μια διαφορετική ματιά, μια πιο ισχυρή πολιτική βούληση, ώστε σε όλες τις φυλακές να γίνουνε σχολεία. Γιατί εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι είναι ωφέλιμο κι αποτελεσματικό. Η επένδυση στην εκπαίδευση είναι ισοδύναμη με την οικονομική επένδυση. Όταν δεν γυρίζει ο κρατούμενος στη φυλακή έχει όφελος η πολιτεία».
Όταν η συζήτηση πάει στην υπόθεση Καρέλι – Τσιρώνη, ο τόνος της φωνής του αλλάζει.
«Είναι αδιανόητο πως δεν είχε αντιληφθεί το κατάστημα κράτησης ότι αυτός ο άνθρωπος, ο εκτελεστής του αρχιφύλακα, ήταν απορυθμισμένος. Ένας άνθρωπος δεν βρέθηκε να αντιληφθεί ότι αυτός είναι σε διαταραχή, ότι είτε θα αυτοκτονήσει είτε θα σκοτώσει κάποιον άλλο; Δηλαδή δεν υπάρχει επιστημονικό προσωπικό; Δεν υπάρχει φυλακτικό προσωπικό που να διαπιστώσει;
Όσο γι αυτό που έγινε από την πλευρά των φυλάκων, ήταν απαράδεκτο. Ζούμε πάλι τον θεσμό της αυτοδικίας; Αυτό το πράγμα είναι τελείως πρωτόγονο και επικίνδυνο διότι διαιωνίζεται. Η βία πάντα φέρνει βία και η μία ανοησία προστίθεται στην προηγούμενη. Η ευθύνη είναι όμως και της πολιτείας διότι το ψυχικό φορτίο στη διαχείριση παραβατών είναι τεράστιο και η πολιτεία οφείλει να φροντίζει τους φύλακες, να τους ξεκουράζει, να τους επιμορφώνει διηνεκώς και να τους μαθαίνει ακριβώς πως λειτουργεί η ανθρώπινη μηχανή. Πρέπει να γνωρίζουν βασικές αρχές διαχείρισης παραβατών, ψυχολογίας, ψυχιατρικής, ενδοκρινολογίας, φαρμακολογίας, να αντιλαμβάνονται τι κάνουν τα φάρμακα. Είναι ένας ιδιαίτερος πληθυσμός οι κρατούμενοι κι οφείλουμε να διαθέτουμε ανάλογα εργαλεία διαχείρισης. Δεν μπορεί ο καθένας να μπαίνει σε ένα κατάστημα κράτησης, να γίνεται δάσκαλος, να γίνεται φύλακας, ή να επανδρώνει μια επιστημονική ομάδα».
Με τα λόγια του Κλήμη στο μυαλό μου, πηγαίνω να συναντήσω μια από τις πρώην μαθήτριές του στις φυλακές του Ελαιώνα Θήβας.
Η Στέλλα καταδικάστηκε για διακίνηση ναρκωτικών σε ισόβια κάθειρξη. Μπήκε μέσα το 2006.
Δύο χρόνια στον Κορυδαλλό, πέντε χρόνια στη Θήβα. Αποφυλακίστηκε το περασμένο καλοκαίρι.
Άλλο ένα οξύμωρο του σωφρονιστικού μας συστήματος. Παρά την αυστηρότητα των ποινών, οι άνθρωποι κάποιοι στιγμή βγαίνουν. Καλώς βγαίνουν. Ακόμα καλύτερα αν βγαίνουν Άνθρωποι και όχι Αγρίμια.
Κάπου στο κέντρο της Αθήνας, στο μπαλκόνι του σπιτιού της Στέλλας, συζητάμε για τις μέρες στη φυλακή.
«Είσαι ένας άνθρωπος ανάμεσα στους πολλούς. Κανένας δεν δίνει σημασία. Κανένας δεν θα καταλάβει ότι δεν πας καλά, ότι μπορείς να έχεις τάσεις αυτοκτονίας. Πολλές γυναίκες έχουν κάνει απόπειρες αυτοκτονίας και δεν το έπαιρνε χαμπάρι κανείς. Πήγαινες στον ψυχίατρο της φυλακής και δεν σήκωνε το βλέμμα του να σε δει. ‘Τι θέλεις’ σε ρωτούσε. Του έλεγες τη λίστα με τα χάπια που ήθελες να πιεις -τα είχες μάθει από τι άλλες συγκρατούμενες- έγραφε τη λίστα και σου την έδινε.
»Το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα ξεμένει από τα πάντα εκτός από χάπια.
» Τις περισσότερες γυναίκες που κυκλοφορούν στη φυλακή τις έχουν κάνει ‘κομοδίνα’ από τα πολλά χάπια που τις ποτίζουν και τις ταΐζουν, μπαίνουν άλλοι άνθρωποι και βγαίνουν άλλοι άνθρωποι. Κάποτε στο επισκεπτήριο ήταν μια κοπέλα δίπλα μου που είχαν καιρό να τη δούνε οι δικοί της. Η μάνα της έπαθε ζημιά όταν την είδε, δεν την αναγνώριζε, τόσο πολύ είχε φουσκώσει από τα χάπια, γιατί τα ψυχιατρικά χάπια σε φουσκώνουν…
» Εγώ από τις πρώτες μέρες που ήμουνα στα κρατητήρια συνειδητοποίησα ότι τα επόμενα χρόνια της ζωής μου θα είναι χαμένα.
» Τον πρώτο καιρό ήμουν πολύ θυμωμένη. Εκνευριζόμουν πάρα πολύ εύκολα, ήμουν οξύθυμη, κυκλοθυμική και τσακωνόμουν συνέχεια, ακόμα και με τις υπαλλήλους. Δεν σήκωνα μύγα στο σπαθί μου. Μία δύο, μία δύο στην απομόνωση. Έχω περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα στην απομόνωση. Μετά κουράστηκα, αδιαφορούσα.
» Κάποια στιγμή συνηθίζεις και μπαίνεις σε ρουτίνα. Κάθε μέρα ξυπνάς με το κλειδί. Είναι από τους θορύβους που σου μένουν για πάντα. Κάθε μέρα κάνεις τα ίδια πράγματα. Αυτό σε τρώει πιο πολύ, η συνήθεια και η ρουτίνα.
» Το σχολείο δίνει άλλη μορφή στη μέρα σου, αποκτά μία κανονικότητα.
» Εγώ δεν είχα πάει σχολείο στην Ελλάδα, είχα κάνει 8 τάξεις μόνο στην Αλβανία. Από τον Κορυδαλλό λοιπόν, αποφάσισα ότι θα πάω σχολείο.
» Θα έπρεπε να πηγαίνει περισσότερος κόσμος στα σχολεία των φυλακών γιατί είναι διέξοδος στη φυλακή το σχολείο, βλέπεις διαφορετικούς ανθρώπους που έρχονται απ' έξω, κάνεις διαφορετικά πράγματα, διαβάζεις, έχει άλλη ροή η μέρα.
» Στη Θήβα για παράδειγμα, ο κύριος Κλήμης έφερνε θεατρικά, συγκροτήματα, έφερνε άλλα σχολεία απ έξω και μας μιλούσανε, φτιάξαμε κήπο, διακοσμήσαμε το σχολείο... Κάναμε διάφορες δραστηριότητες που σου αποσπούσαν την προσοχή από αυτό που ζεις.
» Από τα 26 μέχρι τα 33 είναι πολλά χρόνια. Αλλά δεν πήγε χαμένος ο χρόνος μου τελικά μέσα στη φυλακή και σε αυτό έπαιξε ρόλο το σχολείο. Αν δεν είχα μπει στη φυλακή δεν θα είχα πάει ποτέ σχολείο. Δεν θα το έπαιρνα ποτέ απόφαση.
» Ο μπαμπάς μου πάντα έλεγε 'είτε θα ψηθείς, είτε θα καείς στη φυλακή'. Εγώ προσπάθησα να αποφύγω το κάψιμο και νομίζω ότι είμαι σε καλό δρόμο.
» Υπάρχουν βέβαια πολλά πράγματα που σε αποθαρρύνουν όταν βγαίνεις από τη φυλακή. Η ταυτότητά μου έχει ανακληθεί λόγω της κάθειρξης και δεν μπορώ ακόμα να εργαστώ κανονικά, με ένσημα. Επίσης, 7 χρόνια μετά η κοινωνία είναι διαφορετική. Το 2006 ο κόσμος δεν έψαχνε τα σκουπίδια... Όταν το είδα αυτό τρόμαξα λίγο. Ο κόσμος ζορίζεται πραγματικά, οι δουλειές είναι λιγότερες, τα χρήματα που παίρνεις είναι λιγότερα...
Όμως είμαι ελεύθερη.
Εγώ βάζω το κλειδί στην πόρτα.
Μπορώ να φύγω τώρα και να πάω στο πάρκο.
